Het orgel in de Oude Lutherse Kerk

Het orgel in de Oude Lutherse Kerk

In de Oude Lutherse Kerk aan het Spui in hartje Amsterdam staat een monumentaal orgel van de beroemde orgelbouwer Witte. Het orgel is in 2020 gerestaureerd. Dat was een enorm karwei. Het hele orgel werd schoongemaakt. Daarnaast is een groot deel van de orgelpijpen opnieuw gestemd en kregen de uitgedroogde balgen een betere bekleding. Ten slotte werd schade als gevolg van een lekkage hersteld.

De totale kosten van de restauratie bedroegen ruim €100.000. Voor het merendeel van dit benodigde bedrag zijn fondsen geworven. Voor de laatste €13.500 is een crowdfundingsactie bij Voordekunst georganiseerd. Dankzij de gulle giften van velen heeft deze actie €15.740 opgeleverd! Door de extra giften die bovenop het streefbedrag zijn gedoneerd konden meerdere orgelpijpen in oorspronkelijke staat teruggebracht worden. Het crowdfundingsteam van de Oude Lutherse Kerk wil alle donateurs van harte danken voor hun gulle giften.

Donateurs die hebben bijdragen aan de crowdfundingsactie

Ad van Dam
Alan Mauritz Swanson
Albert en Pia Wolthuis
Andreas Wöhle
Anthony Tilke
Benjamin van der Helm
Bianca en Ko Groen
Bram Buijze, Amsterdam
C.A. van den Berg
Camiel Vingerhoets
Co Engberts
Cornelis Goekoop Fonds
De heer Michiel van Kempen
Dick Nieuwenhuis
Ds. Kees van der Horst
Ds. M.A.J. Brouwer
E. Bouman-Nebenmayer, Amsterdam
Elsa en Simon Aarsen-Schiering
Evert Verkade
Fred en Ineke Brinkman, Maarssen
Friso Kooijman
Gezina Vilares Donga
H.C. Donga
Heidi van Limburg Stirum-von Gerhardt
Herman Goddijn
Het Van Brants Hofje, Amsterdam
Ina Krans-Weits
Ina Ree
Jannet Duijndam
Jannie Steenbergen
Jhr. D.E. von Bönninghausen, Den Haag
JWvK, Purmerend
Kleinlooh-Bögelholtz
Marieke van den Houten, Alkmaar
Marijke Meerman
Marjolein van den Berg
Mevrouw M.C. Onderstal
Mevrouw Shirley Keijzer, Amsterdam/Suriname
Molenpage Stichting
Nannie Schuller
Piet Noppen, Koog aan de Zaan
Rienke Peijs-Jansen
S.E. Hof
Samuël Strijbis
Ute Braun

Het huidige orgel

Muziek speelt een belangrijke rol in de vieringen van de lutheranen. Maarten Luther, zelf een luitspeler, zanger en componist die grote waarde aan muziek toekende, zei: ‘zingen is twee keer bidden!’ Al vanaf 1658 wordt daarom ook de gemeentezang van de Amsterdamse lutheranen in de Oude Lutherse Kerk muzikaal ondersteund en begeleid door verschillende orgels. In 1883 werden tijdens de voorbereidingen voor het 250-jarige jubileum van het kerkgebouw de plannen gemaakt voor de bouw van het huidige monumentale orgel. De keuze voor deze opdracht viel uiteindelijk op de orgelbouwer Johan Frederik Witte uit Utrecht van de firma J. Bätz & Co. Hij vervaardigde het huidige orgel met drie manualen, eenenveertig registers en een vrij pedaal.

Het orgel in de Oude Lutherse Kerk aan het Spui te Amsterdam

 

Ondersteuning van het damescomité

Het benodigde bedrag voor de bouw van het orgel werd begroot op ƒ 40.000, en werd slechts met ƒ 1000 overschreden. Een deel van dit bedrag, ƒ 20.000, was al eerder in 1881 opgebracht toen de optie van een nieuw orgel reeds was verkend. Een groot deel van het resterende bedrag is vervolgens door het damescomité bij elkaar gebracht. De dames organiseerden een loterij waarmee zij ƒ 7000 ophaalden. Als dank ontvingen zij elk een foto van de gekalligrafeerde lijst met daarop de namen van het comité. Op 30 december 1882 werd het contract met orgelbouwer Witte ondertekend, en op 1 maart 1884 werd het oorspronkelijke orgel van de orgelbouwer Johannes Duyschot uit 1693 voor het laatst bespeeld in de Oude Lutherse Kerk.

Verhuizing naar de Nieuwe Kerk te Middelburg

De originele orgelkas van het orgel van Duyschot is tot op heden te bewonderen in de Nieuwe Kerk te Middelburg (zie onderstaande afbeelding). De grisailles die tegenwoordig in de Oude Lutherse Kerk op de balustrade van het eerste balkon aan weerzijden van de kansel zijn aangebracht van de Duitse schilder Philip Tideman  herinneren nog aan dit orgel. Aanvankelijk hingen deze net als de door Tideman vervaardigde oorspronkelijke orgelluiken aan weerszijden van het orgel van Duyschot. De orgelluiken waren in de twintigste eeuw nog lange tijd te bewonderen in het Rijksmuseum, waarna zij in de jaren ’50 eveneens zijn overgebracht naar de Nieuwe Kerk te Middelburg (zie onderstaande afbeelding).

Het oorspronkelijke orgel uit de Oude Lutherse Kerk in de Nieuwe Kerk te Middelburg
Het oorspronkelijke orgel uit de Oude Lutherse Kerk in de Nieuwe Kerk te Middelburg. (Bron: Kerkfotografie)

 

Het eerste orgel

Het orgel van Duyschot uit 1693 was een uitbreiding van het eerste orgel in de Oude Lutherse Kerk van de Duitse orgelbouwer Jan Norel, dat in 1658 in gebruik is genomen. Dit betreft een klein en onopvallend orgel, omdat van het overwegend calvinistische stadsbestuur de gezangen van de lutheranen niet te veel mochten opvallen. Al vanaf de het begin van de zestiende eeuw kwamen de lutheranen aan de rand van de stad samen in een van de pakhuizen aan het Spui, genaamd De Vergulde Pot. De Oude Lutherse Kerk is gebouwd op de fundamenten van zeven verschillende pakhuizen, zoals tot op heden is te herkennen in de gevelstructuur van het kerkgebouw. De bouw van de kerk werd in 1633 voltooid, nadat het stadbestuur toestemming had verleend. De kerk werd gebouwd met hooggelegen ramen, waardoor vanaf de straatkant niet naar binnen gekeken kan worden, zonder kerktoren en omgeven door een hoog hek. Ook de indeling van de kerk was destijds anders dan in het heden. Zo werd het oorspronkelijke orgel van orgelbouwer Norel op het eerste balkon tegenover de kansel geplaatst.

Uitbreiding van het oorspronkelijke orgel

Vanaf 1690 heeft orgelbouwer Duyschot het oorspronkelijke orgel van Norel uitgebreid, een opdracht die hij in 1693 voltooide. Hij verplaatste het orgel door het boven de kansel te hangen waarmee hij een volledig nieuw instrument creëerde dat tot het dak reikte. Later is het orgel nog meermaals gewijzigd door de Duitse orgelbouwers Christian Müller en Johannes Stephanus Strümphler, die beiden ook in de Oude Lutherse Kerk zijn begraven. Het orgel deed vervolgens lange tijd dienst, tot het in 1885 vanwege mankementen en het verlangen om een nieuw instrument met een meer orkestrale toonklank werd vervangen door het huidige orgel van orgelbouwer Witte.

Het interieur van de Oude Lutherse Kerk in 1769
Het interieur van de Oude Lutherse Kerk in 1769 (C. Philips Jacobszoon)

 

Meerdere restauraties

In de periode 1993-’95 is het huidige orgel al eens grondig gerestaureerd door de firma Flentrop Orgelbouw. Toen werden eerst de mechanieken en later de windvoorziening en het pijpwerk (inclusief intonatiecorrectie) gerestaureerd. Op dit moment wordt het orgel opnieuw gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw. En dat kost veel geld. Daarom doen wij een beroep op u voor een donatie, om het huidige monumentale orgel ook voor toekomstige generaties te kunnen bewaren en het weer in volle glorie te laten klinken in de Oude Lutherse Kerk.

Het orgel in de Oude Lutherse Kerk aan het Spui te Amsterdam